اصول طراحی اتاق عمل

اتاق عمل قسمتی از بیمارستان یا مركز درمانی است كه برای انجام جراحی در نظر گرفته می‌شود. اتاق عمل به عنوان یكی از مهم‌ترین مراكز تولید درآمد بیمارستان، قلب تپنده بیمارستان نام گرفته است به گونه ای كه ادامه كار اتاق عمل به طور منظم و موثر می‌تواند باعث حفظ بقای اقتصادی بیمارستان شود. از سوی دیگر تاثیر عمده گردش كار در اتاق عمل برروی كاركرد بیمارستان بعضا باعث اصرار به ادامه كار اتاق عمل علیرغم نامساعد بودن شرایط كار و نبودن استانداردهای لازم توسط مسوولان بیمارستان می‌شود.

یكی از اساسی ترین ملاك‌هایی كه در طراحی و ساخت هر اتاق عمل باید رعایت شود، كنترل عـفـونـت اسـت. اتـاق‌هـای عـمل باید به گونه‌ای طراحی و بنا شوند كه از طرفی انتشار عفونت به داخـل حـوزه جـراحـی را مـانع شوند و از طرف دیگر، سرایت عفونت از این اتاق‌ها به بخش‌های دیگر بیمارستان را جلوگیری كنند.
هنگام طراحی ساختمان اتاق عمل لازم است كـه بـرای قـسـمـت‌هـای تـمیز و آلوده اتاق عمل، محل‌های جداگانه و مشخصی در نظر گرفته شود تا نقل و انتقال وسایل لازم به اتاق عمل به راحتی و بدون آلوده ساختن قسمت‌های تمیز اتاق عمل انجام شود.اتاق عمل در محلی باید قرار گیرد كه دور از سر و صدا و هیاهو باشد و آرامش كامل در مـحـیـط اطـراف حـكـمفرما باشد. نزدیك خیابان نباشد تا از سر وصدای وسایل نقلیه، آلودگی هوا، رفت و آمد عابرین و …. دور باشد.
معمولا در قسمت‌هایی از بیمارستان كه رفت و آمد زیاد است یا جریان هوای سریع و كوران وجود دارد، اقدام به ساختن اتاق عمل نمی كنند، بلكه آن را در قسمتی كه تقریبا وضعیتی مستقل و مجزا دارد، بنا می‌كنند.
اخیرا سعی می‌شود كه اتاق عمل  در طبقات  زیرین ساختمان و مجهز به تهویه بنا شود تا بتوان بیماران را به طور سریع و بدون اشكال به آنجا منتقل كرد. همچنین سعی بر این است كه اتاق عمل تا حد امكان به سایر قسمت‌های بیمارستان  نظیر بخش‌های مركز استریل – اتاق بهبودی- بخش‌های جراحی – بخش‌های مراقبت‌های ویژه- آزمایشگاه – رادیولوژی – نزدیك باشد.معمولا اتاق بهبودی – اتاق گچ گیری – رختكن پزشكان و پرستاران و نیز یك اتاق عمل كوچك كه در آن بیماران سرپایی تحت عمل جراحی ساده قرار می‌گیرند، در نزدیكی اتاق عمل بنا می‌شوند. هر كدام از این اتاق‌ها از طریق درب دوم خود به داخل محدوده اتاق عمل راه می‌یابند.

اتاق عمل

رفت و آمد در اتاق عمل

در طراحی صحیح اتاق عمل، رفت و آمد باید یك طرفه و از داخل به خارج در نظر گرفته شود كه این امر با ایجاد محدودیت در قسمت‌های مختلف امكان پذیر است:

قسمت‌های مختلف ساختمان اتاق عمل
‌رختكن جراحان
‌رختكن پرستاران
‌اتاق سوپروایزر یا سرپرستار
‌اتاق بیماران سرپایی
‌اتاق پذیرش و انتظار
‌اتاق بهبودی
‌اتاق مخصوص استریل و پكینگ
‌اتاق شستشوی وسایل جراحی
‌اتاق‌های نظافت
‌انبار
‌اتاق نگهداری وسایل استریل
‌اتاق بیهوشی
‌اتاق اسكراب
‌اتاق گچ گیری
‌اتاق سیستوسكوپی
‌اتاق نگه داری وسایل بیهوشی
‌اتاق كنفرانس/كلاس درس
‌تعدادی اتاق عمل برای جراحی‌های عمومی

تعداد اتاق‌های عمل یك بیمارستان
جهت تعیین تعداد اتاق‌های عمل مورد نیاز، می‌توان به فرمول ۵ درصد اشاره كرد. طبق این فرمول تعداد اتاق‌های عمل بایستی برابر ۵ درصد كل تعداد تخت‌های جراحی موجود در واحد بیمارستانی باشد.

اندازه‌های اتاق عمل
اتاق‌های عمل نباید بی اندازه بزرگ باشد كه وقت زیادی را برای رفت و آمد بگیرند و نه آنقدر كوچك باشند كه باعث آلوده شدن وسایل شوند. یك اتاق عمل چند منظوره برای انجام جراحی‌های اورژانسی  و آندوسكوپی ۳*۶*‌۶ متر است.  برای اعمال جراحی قلب یـا جـراحـی‌هـای بـزرگ كه به تجهیزات بیشتری نیاز دارند، تقریبا ۶۰ متر مربع یا بیشتر( ۵/۶*‌۱۱) متر مورد نیاز است.

سقف و دیوارهای اتاق عمل
دیوارها و سقف اتاق عمل باید سفت – ضد حریق- ضد آب – بدون درز و بدون انعكاس صدا باشند و به راحتی تمیز و شسته شوند. ارتفاع اتاق عمل از كف تا سقف نباید كمتر از ۳ متر باشد. ارتفاع بیشتر(۴متر) جهت اتاق‌های عمل جراحی قلب باز ، اعصاب كه وسایل مخصوص به سقف وصل می‌شوند، در نظر گرفته می‌شود.
دیوارها باید بدون درز و قابل شستشو باشند . بدون كناره و لبه و طاقچه یا گوشه باشد تا گرد و خاك جمع نشود و راحت تر تمیز شود. اگر دیوارها از جنس موزائیك باشند، ممكن است ترك بخورند. دیوارهایی كه توسط مواد وینیلی سفت و محكم پوشانده می‌شوند ، در عین حالی كه مقاوم هستند ، به آسانی تمیز می‌شوند.
نكته قابل توجه در رنگ‌های به كار رفته در دیوارهای اتاق عمل ، عدم براق بودن آن‌ها است. مزیت نیمه مات بودن دیوار اتاق عمل، جلوگیری از خستگی چشم جراح و سایر افراد تیم جراحی در نتیجه انعكاس نور بر روی دیوارها است. سیم كشی برق و لوله كشی‌ها با نهایت دقت و از داخل دیوار انجام گیرد و هیچ روزنه ای به بیرون نداشته باشد.

كف اتاق عمل
باید غیر قابل جذب و از جنس نسوز و ضد جرقه – بدون سر و صدا- ضربه گیر- قابل شستشو و مقاوم در مقابل مواد شیمیایی باشد و جنس آن طوری باشد كه در اثر ریختن مواد یا داروها رنگ آن را به خود نگیرد و همچنین فاقد مجرای خروج آب باشد. بیشترین كف پوش‌ها از جنس وینیل بدون درز هستند. اگر كف اتاق عمل خیلی سفت یا خیلی نرم باشد، موجب خستگی پرسنل اتاق عمل می‌شود.

در‌های اتاق عمل
فرم درها و طرز قرار گرفتن آن‌ها باید طوری باشد كه اتاق عمل مستقیما به بیرون باز نشود، بلكه به راهرو یا اتاق دیگری وصل شود. درب‌ها از جنس نسوز و چهارچوب در به اندازه كافی بزرگ باشد. همچنین درب‌های اتاق عمل بـایـد دارای شیشه و به قدری پهن باشد كه یك برانكارد و دو نفر حركت دهنده اش به راحتی از آن عبور كنند. در اتاق عمل باید از دو طرف باز و بسته شود و موقع استفاده، ایجاد سر و صدا نكند.

نور و روشنایی اتاق عمل
بـرای روشنایی اتاق عمل در حالت عادی از چــراغ‌هــای فـلــورسـنــت سـفـیــد سـقـفــی استفـاده می‌كنند و در موقع عمل از چراغ‌های سیالیتیك استفاده می‌شود. مسئول بیهوشی باید نور كافی (حـداقـل۲۰۰پـا- شـمـع) داشـتـه باشد تا به راحتی بتواند رنگ بیمار را مورد بررسی قرار دهد.
بــرای بــه حـداقـل رسـانـیـدن خـسـتـگـی چـشـم پرسنل جراحی، باید نسبت شدت نور اتاق‌های دیگر نسبت به اتاق عمل تقریبا ۱ به ۳ باشد. اتاق عمل باید دارای برق اضطراری باشد تا به محض قطع شدن برق شهر خود به خود و در عرض ۱۰ تا ۲۰ ثانیه به طور خودكار روشن شود.

سیستم تهویه اتاق عمل
به دلیل اهمیت مسئله تهویه هوا در اتاق عمل به علت وجود میكروارگانیسم ها، باید سیستمی در اتاق عمل تعبیه شود كه هوای كثیف و آلوده اتاق عمـل را بـه بیـرون هـدایـت كرده و هوای تازه را جایگزین كند.
این سیستم، هوای تازه ای را كه از بیرون وارد اتاق عمل می‌شود فیلتر می‌كند. این فیلترها پس از تصفیه هوا میزان ذرات معلق در هوا را كه ابعادی بزرگ‌تر از 5/0 میكرومتر دارند به 1 تا 5 عدد در هر فوت مكعب  CM(30/48) كاهش می‌دهند. در این سیستم هوا از قسمت بالای دستگاه تصفیه وارد شده و پس از تصفیه از قسمت پایین آن خارج می‌شود.

طرح یا چیدمان تجهیزات پزشكی
ویژگی‌های یك طرح كارا
‌فضای مورد نیاز را به حداقل می‌رساند.
از نیروی انسانی آشنا  به نحوه كارا استفاده می‌كند.
‌تعامل بین سر پرستاران و بیماران را تسهیل می‌كند.
‌زمان ارائه خدمات را كاهش می‌دهد.
‌حركات غیر ضروری را حداقل می‌كند.
‌بــرای كـنــار هــم قــرار گــرفتـن تجهیـزات و كاربران، تسهیلاتی را فراهم می‌كند.
‌اهـداف مـربـوط بـه ایـمـنی كاربر و بیمار را تحقق می‌بخشد.
‌كیفیت ارائه خدمات را ارتقا می‌دهد.

طرح فیزیكی اتاق عمل جراحی
دربـاره چـگـونـگـی طـراحی و بنای اتاق عمل نظرات وآرای فراوان وجود دارد. طرح و بنای اتاق عمل در همه بیمارستان‌ها یكسان نیست و بـی‌شك بین اتاق‌های عمل مختلف متناسب با نیازها و امكانات بیمارستان و نوع بیماران مورد پـذیـرش تـفـاوت‌هـایـی بـه چـشـم مـی‌خـورد ولی هدف اصلی در تمامی این طرح‌ها افزایش هرچه بـیـشـتـر ایـمـنی بیمار و كاركنان اتاق عمل است. اتاق‌های عمل باید به گونه ای طراحی و بنا شود كه از سویی انتشار عفونت به داخل حوزه عمل جراحی را مانع شود و از سویی دیگر از سرایت عفونت این اتاق‌ها به بخش‌های دیگر بیمارستان جلوگیری كند.

طرح فضای فیزیكی داخل اتاق عمل
‌به طور كلی فضای داخلی اتاق عمل دارای چهار منطقه كاملا مشخص است:
‌-مـنـطـقـه‌ای كـه تـمـامی افراد اتاق عمل حق ورود به آن را دارند.
‌-مـنـطقه‌ای كه فقط گروه جراحی می‌تواند وارد شود.
-منطقه اتاق‌های عمل جراحی
-مـنـطـقــه فـضــاهــای فـیــزیـكــی بـعــد از عـمـل جراحی

طرح منطقه ای كه تمام افراد اتاق عمل حق ورود دارند

اتاق عمل

-بخش ورودی یا Entrance
-پذیرش یا قسمت انتقال بیماران
-مكان كارگران
-رختكن خانم‌ها و آقایان
-انبار اتاق عمل
-محل قراردهی وسایل كثیف و آلوده
-چند اتاق كار

طرح منطقه‌ای كه فقط گروه جراحی می‌تواند وارد آن شود
اتاق‌های عمل، اتاق بیهوشی، اتاق آماده سازی و شستشوی دست‌ها (اسكراب)، اتاق پوشیدن لباس مخصوص عمل جراحی، اتاق آماده سازی وسایل جراحی، انبار و محل نگهداری وسایل مورد نیاز اتاق عمل.

طرح منطقه اتاق‌های عمل جراحی
درب اتاق عمل باید به اندازه كافی عریض باشد تا كار انتقال بیمار از روی برانكارد بخش به برانكارد اتاق عمل به اشكال برخورد نكند. هرچه درب‌های اتاق عمل كمتر باشد بهتر است. توصیه می‌شود بازو بسته شدن درب‌های اتاق عمل به طور خودكار انجام گیرد. معمولا اتاق ریكاوری گچ گیری رختكن‌ها و نیز یك اتاق عمل كوچك كه در آن بیماران سرپایی تحت عمل جراحی ساده قرار می‌گیرند در نزدیكی اتاق عمل بنا می‌شود. اتاق رختكن‌ها در انتهای راهروی ورودی اول قرار می‌گیرد. باید تسهیلاتی نظیر توالت دستشویی حمام در محل خارج از قسمت تمیز اتاق عمل و متصل به اتاق‌های رختكن تعبیه شود. معمولا برای هر 8 تا 10 نفر یك توالت دستشویی و حمام در نظر گرفته شود. دیوار اتاق عمل بایستی به صورت نیمه مات و به رنگ سبز یا آبی روشن و قابل شستشو در نظر گرفته شود. دلیل نیمه مات بودن این است كه از خستگی چشم جراح و سایر تیم جراحی با كنترل انعكاس نور از روی دیوارها جلوگیری می‌كند. محل اتصال دیوارهای اتاق عمل باید طوری ساخته شود كه خاك گیر نبوده و شستن و ضد عفونی كردن آن‌ها آسان باشد از جمله این دیوارها باید عاری از لبه طاقچه و كنج باشد. ارتفاع اتاق عمل از كف تا سقف نباید از 3 متر كمتر باشد پوشش سقف باید از نوع اكوستیك بوده و دارای سطحی صاف و قابل شستشو باشد. كف اتاق عمل باید ضد الكتریسیته بدون سرو صدا قابل شستشو و مقاوم در برابر مواد شیمیایی باشد. كف اتاق عمل باید فاقد سوراخ مجرای خروج آب باشد زیرا این مجرا می‌تواند موجب انتقال و انتشار میكروب‌های بیماری زا شود. لاستیك‌های آنتی استاتیك لاستیك‌های ضدجرقه ای هستند كه به آن‌ها كربن سیاه اضافه شده و معمولا با مارك زرد رنگ Antistatic مشخص  شده اند. لازم است برای مواجهه با قطع شدن برق اتاق عمل دارای سیستم اورژانس روشن یا ژنراتور مجزا از سایر قسمت‌های بیمارستان باشد. اتاق اسكراب معمولا بین دو اتاق عمل ساخته می‌شود. سینك اسكراب باید به حدی بزرگ باشد تا آب به بیرون نریزد. اتاق عمل باید حتما مجهز به پریزهای برق ضد جرقه و به تعداد كافی باشد. لوله كشی سانترال گازهای طبی برای اتاق عمل بسیار ضروری است. زیرا از تجمع كپسول‌های محتوی گازهای مذكور در اتاق عمل جلوگیری خواهد كرد. اتاق عمل باید دارای وسایل آتش نشانی بوده و كاركنان اتاق عمل به طرز كار و محل آن‌ها آگاهی كامل داشته باشند.

طرح منطقه فیزیكی بعد از عمل جراحی
اتاق بعد از بیهوشی یا ریكاوری، محل كار یا دفتر كاركنان اتاق عمل، اتاق استراحت كاركنان، اتاق كار بر حسب نیاز خاص، اتاق آموزش همراه با ابزارهای مورد نیاز، مكانی برای قرار دادن وسایل اتاق عمل

مروری بر تجهیزات اتاق عمل

تخت اتاق عمل

تخت اتاق عمل

 ‌تخت‌های اتاق عمل زمانی كه به حالت صاف قرار دارند از سه قسمت سر، تنه، پا تشكیل شده اند. بر روی هر كدام از این سه قسمت تشك‌هایی قرار گرفته اند كه باید با دوام، اشتعال ناپذیر، مقاوم و در برابر رشد میكرو ارگانیسم ها، دارای قابلیت پرتودهی با اشعه x، پوشیده شده با روكش غیر آلرژیك و مقاوم در برابر وسایل سرد و گرم  باشند. تشك‌های ساخته شده از فوم 5/2 تا 5 سانتی متر ارتفاع دارند.

چراغ‌های سیالیتیك
در اتاق‌های عمل طبق استانداردها از تعبیه پنجره خودداری می‌شود به همین دلیل جهـت روشنـایـی منـاسب در هنگام عمل از چراغ‌های سیالیتیك استفاده می‌شود كه موجب كاهش انحراف طول موج رنگ‌ها می‌شود و مشخصات این لامپ‌های جراحی عبارتند از: حداقل بودن گرمازایی و قابلیت استریل سیستم روشنایی.

دستگاه ساكشن
خون و مایعات بدن، بافت‌ها و محلول‌های شست و شو توسط دستگاه ساكشن با فشاری كمتر از فشار هوا خارج می‌شود كه این كار جهت دیدن بهتر محل عمل جراحی  است.

مانیتور علائم حیاتی
‌به منظور مشاهده پیوسته ECG و ذخیره آن و همچنین ثبت ضربان قلب از این دستگاه استفاده می‌شود.

سیستم بیهوشی
این سیستم شامل ماشین بیهوشی و سیستم تنفس بیهوشی است كه غلظت مشخصی از گازهای هوشبری استنشاقی و اكسیژن را به بیمار رسانده و دی اكسید كربن بازدمی را خارج می‌كند.

دستگاه الكترو كوتر

اتاق عمل

دستگاه الكترو سر جری، دستگاه الكتروشوك، ست‌های جراحی، پالس اكسی متر و … ابــزار جـراحـی الكتـریكـی جهـت ایجـاد بـرش و جلـوگیـری از خـونـریـزی در اتـاق عمـل كـاربرد وسیعی دارد به نحوی كه در خونریزی‌ها برای ایجـاد لختـه، بـریـدن و شكـافتن بافت‌ها و نابود كردن بافت به روش سوزاندن به كار می‌رود. این كــار تـوسـط اعمـال جـرقـه‌هـای الكتـریكـی میـان پروب و بافت كه موجب تمركز گرما وحرارت در محل مورد نظر ونابودی بافت می‌شود، انجام مـــی‌گـیــرد. مــزایــای اسـتـفــاده از چــاقــوی بــرش الكتریكی نسبت به یك چاقوی برش مكانیكی، یـكـی امـكـان انـعـقاد هم زمان با برش و دیگری جلوگیری از پراكنده شدن سلول‌های بیمار به بافت‌های اطراف است كه مزیت بزرگی به شمار می‌آید. این وسیله در ابتدا فقط برای عمل انعقاد بــافــت جـهــت جـلــوگـیــری از خـونـریـزی مـورد استفـاده قـرار مـی‌گـرفـت، ولـی در حـال حـاضـر جهت برش بافت یا برش و انعقاد هم زمان مورد اسـتـفــاده قــرار مــی‌گـیــرد. در بـرش الـكـتـریـكـی، جریانی از بدن بیمار عبور نمی كند، بلكه نوك پروب از طریق عبور یك جریان الكتریكی از سیم با مقاومت بالا گرم می‌شود سپس گرمای انتقال یافته از نوك پروب به بافت، باعث برش یا انعقاد آن مــی‌شـود كـه بـه شكـل پـروب مـورد استفـاده بــســتــگـــی دارد. الــكـتــروكــوتــر یــا بــرش دهـنــده الكتریكی از یك پروب یا تیغه الكتریكی جهت برش بافت و انعقاد آن برای كنترل خونریزی به طور همزمان استفاده می‌كند. بیشترین كاربرد آن در كنترل و جلوگیری از خونریزی حین اعمال جـراحـی چـشـم، صـورت، جراحی پلاستیك و ترمیمی است. جلوگیری از خونریزی حین عمل جراحی علاوه بر آن كه برای بیمار امری ضروری و حـیــاتــی اســت، بــه جــراح امـكــان مــی‌دهـد تـا ســاخـتــارهــای بــافــت تحـت عمـل را بـه راحتـی مــشـــاهـــده كـنــد. الـكـتــروكــوتــرهــای خــاص در جـراحی‌های پوست و زنان مورد استفاده قرار مـی‌گـیـرند. در این واحدها، از گرما برای برش بافت استفاده می‌شود. هنگامی كه گرما از طریق پـروب گـرمـایـی جـهـت بـرش یـا انـعقاد به بافت اعمال می‌شود، چندین تغییر ممكن است اتفاق بیافتد كه شامل:
۱-از هم پاشیدن سلول‌ها و آزاد شدن محتوای داخل آن ها
۲-بخار شدن آب داخل بافت كه منجر به جمع شدن بافت می‌شود. پروتئین سلول‌های خون و بافت تغییر شكل داده و به شكل لخته در می‌آید.
3- نـوك پروب مورد استفاده از طریق عبور جریان از سیم با مقاومت بالا گرم می‌شود و این گـرمـا مستقیمـا بـه بـافـت اعمـال می‌شود. 4 نوع پروب الكتروكوتر با پوشش فلزی برای انعقاد و انـواع دیگـر بـرای بـرش و انعقـاد همـزمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حین برش الكتریكی، میزان جریان عبوری از المنت، گرمای تولید شده در پروب را تغییر می‌دهد. منبع تغذیه الكتریكی كه از ولتاژ معمولی تغذیه می‌كند، میزان جریان عبـوری از المنـت را تنظیـم می‌كند كه از طریق كنترل‌های قرار گرفته بر روی دستگاه صورت می‌گیرد. در برخی دستگاه ها، المنت حساس به دما مثل ترموكوپل، با پروب ادغام شده و درجه حــرارت را مــانـیـتــور مــی‌كنـد. همچنیـن بـرخـی پروب‌های برش الكتریكی دارای یك منبع نور با شـدت مـتـغـیـر بـرای روشـن كـردن نـاحـیـه مـورد جــراحــی اســت. اسـتـفـاده از گـاز ارگـون جهـت افزایش كارایی انعقادی این واحدها، جلوگیری از خونریزی سریع و موثر بافت در ارگان‌هایی با عروق خونی فراوان را امكان پذیر می‌سازد كه به كـوتـرهـای ارگـونی موسوم هستند. برای انعقاد خون و خشكاندن بافت از پالس‌های سینوسی مـیـرا شـونـده اسـتـفـاده مـی‌شود. امواج سینوسی  RFدارای فركانس طبیعی 200 تا 250 كیلوهرتز است و معمولا 120 پالس در ثانیه اعمال می‌شود. ولتاژ مدار باز در حدود 200 تا300 ولت و توان بر روی بـار 500 اهـمـی در حـدود 80 تا 200 وات است. مقدار ولتاژ و توان بستگی به كاربردهای ویژه دستگاه جراحی الكتریكی دارد. عمل برش بـا مـنـبـع  RFمـوج پیوسته انجام می‌گیرد. اغلب دستگاه‌ها در حین كار به دلیل اثر بارگذاری و كـشـیـده شدن جریان قادر به تولید منبع پیوسته نــبـــوده و نــیـــاز بـــه مـــدولاســیـــون دامــنـــه اســت. الكترودهای به كار رفته در سایز‌ها و شكل‌های مـخـتـلــف مــوجــود اسـت. الـكـتـرود فـعـال شـبـیـه چـاقـوی جـراحـی اسـت، با یك دسته ایزوله كه توسط جراح گرفته می‌شود. سوئیچ دستی كه بر روی دسته الكترود قرار دارد اعمال جریان به پروب را امكان پذیر می‌سازد. در حالی كه هدف پروب فعال، اعمال انرژی به بافت از طریق نوك پروب است كه به اعمال برش، انعقـاد یـا هـر دوی آن‌هـا منجـر مـی‌شود. الكترود خنثی (dispersive electrode) دارای عملكرد متفاوتی است. نقش این الكترود در حقیقت تكمیل مدار اعمال  RFبه بیمار است، بدون آن كه چگالی جریان بالایی برای آسیب رساندن به بافت را داشته باشد كه در ساده ترین حالت از یك صفحه بزرگ كه زیر بدن بیمار قرار می‌گیرد، تشكیل می‌شود. در بیشتر اعمال جراحی از یك الكترود خنثی 27سانتیمتر مربع كه بر روی ران قرار می‌گیرد استفاده می‌شود. اساس كار دستگاه اینگونه است كه جریان الكتریكی از طریق كابل‌های مربوط و الكترود فعال به بدن بیمار اعمال می‌شود سپس جریان الكتریكی از طریق الكترود برگشتی Dispersive Electrode یا Return Electrode كه در زیر بیمار قرار دارد و كـابـل مـربـوطـه، به دستگاه بر می‌گردد. اثر گرمایی دستگاه كه به تخریب بافت منجر می‌شود، به وسیله مقاومت الكتریكی بافت به جریان با فركانس و چگالی بالا ایجاد می‌شود و دانسیته عبور جریان باعث برش بافت می‌شود. جهت جلوگیری از سوختن بـافـت، الكتـرود برگشتی بایستی دارای سطح تماس بزرگ با بدن بیمار بوده تا مسیر خروجی با مقاومت كم و چگالی جریان پائینی را ایجاد‌كند.

لوازم جانبی دستگاه  الكترو كوتر و روش تمیز كردن آن
۱-قلم تك قطبی
۲-الكترودهای قلم تك قطبی برای برش و انعقاد
۳-صفحه بیمار با كابل اتصال به دستگاه
۴-پدال پایی
۵-پنست دو قطبی و كابل اتصال آن به دستگاه

قلم تك قطبی

اتاق عمل

دستگاه با انواع مختلفی از قلم‌های تك قطبی استاندارد، سازگار است و الكترودهای متنـوعـی كـه بـه عنـوان الكتـرود فعـال در جـراحـی تـك قطبـی استفـاده می‌شوند نصب می‌شوند. نصب و تعویض این الكترودها به آسانی صورت می‌پذیرد و جراح می‌تواند با چرخاندن هر الكترود، جهت مناسب و مورد نظر خود را انتخاب نماید. روی قلم دو دكمه فشاری وجود دارد كه جراح با فشار دكمه زرد رنگ، كه به سر قلم نزدیك‌تر است، حالت cutting و با فشار دكمه آبی رنگ، حالت  coagulation را انتخاب می‌نماید. برای تمیز كردن قلم تك قطبی، نباید از وان‌های شستشوی اولتراسونیك استفاده شود. همچنین، برای تمیـز كـردن آن نبـایـد از دستگـاه‌هـای هـوای داغ اسـتـفاده شود. پس از هر بار استفاده از قلم تك قطبی، با استفاده از الكل یا مواد ضد عفونی كننده ،سطح قلم و كابل را كاملا تمییز كنید. همچنین مـی‌تـوانـیـد كـابـل و قـلـم را در مـحـلـول‌های ضد عـفـونی با توجه به دستورالعمل استفاده از مواد ضد عفونی كننده، كاملا غوطه ور كنید. البته این كار ممكن است از عمر مفید قلم، به خاطر اكسید شدن اتصالات و فیش‌ها بكاهد. پس از این كار، قلم و كابل را كاملا با آب استریلیزه شده شستشو دهید. سپس در صورت نیاز، با استفاده از دستگاه اتـوكلاو، تا دمای حداكثر 134 درجه سانتیگراد، كابل و قلم تك قطبی را استریلیزه كنید. هیچگاه كابل را به دور قلم تك قطبی نپیچید، زیرا این‌كار باعث تغییر شكل كابل در دراز مدت می‌شود.

الكترودهای قلم تك قطبی
انواع گوناگونی از الكترودهای فعال با شكل‌ها و ابعاد متنوع وجود دارد، كه جراح می‌تواند با انتخاب مناسب ترین نوع آن ها، عمل جراحی را انجام دهد. الكترودها  از جنس مرغوب با صافی سطح بالا تهیه شده است كه حتی الامكان از چسبیدن بافت به الكترود جلوگیری ‌كند. برای تمیز كردن، ابتدا باید بافت‌های باقیمانده روی الكترود با  برس‌های زبر كه از جنس مس یا فولاد است تمیز شود . برای تمیز كردن این الكترودها نباید از ابزار تیز مثل، چاقو یا قیچی استفاده شود زیرا خراب شدن سطح این الكترودها باعث چسبیدن بـافت‌ها به الكترود در هنگام استفاده‌های بعدی می‌شود. برای تمیز كردن الكترودها می‌توان از وان شستشوی اولتراسوند استفاده كرد و برای استریلیزه كردن نیز، می‌توان از هوای داغ تا ۱۸۰ درجه سانتیگراد استفاده كرد.

 ‌صفحه بیمار

اتاق عمل

انتخاب جنس و ابعاد صفحه بیمار، بستگی به توان خروجی مورد استفاده دارد. به منظور ایمنی بیمار،

لازم است با توجه به حداكثر توان خروجی مورد استفاده روی هر بیمار، حداقل سطح تماس لازم برای صفحه بیمار، رعایت شود. صفحه بیمار از جنس سیلیكون هادی است. نرمی و انعطاف پذیری این صفحه، باعث سهولت استفاده و امكان بـه كـارگیری آن در نواحی مختلف بدن بیمار است. همچنین امكان اتصال با  ECG یا اندوسكوپی به كانكتور این صفحه فراهم است. صفحه بیمار، با یك كابل با طول 3 متر به دستگاه متصل می‌شود. برای تمیز كردن و ضد عفونی كردن صفحه بیمار، دقیقا مشابه قلم تك قطبی عمل می‌شود.

پدال پایی
‌برای فعال كردن ژنراتورها Monopolar و Bipolar می‌توان از پدال پایی دوتایی استفاده كرد. در حالت  Monopolar با فشار پدال زرد رنگ، وضعیت  Cutting انتخاب می‌شود و با فشـار پـدال آبـی رنـگ، وضعیـت Coagulation انتخـاب مـی‌شود. ضمنا، اگر به صورت همزمان، دو پدال فشار داده شود، هیچ كدام از ژنراتورهای تك قطبی فعال نمی شوند. در حالت  Bipolarهر كدام از پدال‌های زرد یا آبی به تنهایی یا با هم فشار داده شوند، خروجی دو قطبی فعال می‌شود. ساختار این پدال در مقابل ریزش آب و نفوذ مایعات محافظت شده است و نیز ضد اشتعال است. ضد اشتعال بودن پدال، بدین معنا است كه از این پدال می‌توان حتی در نواحی كه احتمال نشت مواد بیهوشی یا ضد عفونی كننده قابل اشتعال وجود دارد، استفـاده كـرد. ضمنـا، برای ضد عفونی كردن یا تمیـز كـردن سطـح پـدال، از هـر ماده ضدعفونی كـنـنــده حـتـی اگـر قـابـل اشتعـال بـاشـد، مـی‌تـوان اسـتـفـاده كـرد. بـرای حـمـل ونـقـل پـدال از كـابل استفاده نشود و حتی الامكان از اعمال فشار به محل اتصال كابل به پدال اجتناب شود. ضمنا، از پیچیدن كابل به دور پدال به صورت محكم و با فــشــــار، خــــودداری شــــود. در صـــورتـــی كـــه از پدال‌های دیگری  كه ضد اشتعال نیستند، استفاده شود، باید توجه داشت كه اولا  در تمیز كردن و ضد عفونی كردن آن‌ها از مواد اشتعال زا استفاده نـشـــود و ثــانـیــا در مـنـطـقــه 25 ســانـتــی مـتــری از محل‌هایی كه احتمال نشت مواد بیهوشی قابل اشتعال وجود دارد، مورد استفاده واقع نشود. این ناحیه مشهور به  Medical zone  ‌است.

پنست دو قطبی
انــواع گــونــاگــونــی ازپـنـســت‌هـای  Bipolarبـا شـكـل‌هـا و ابـعـاد مختلف، برای انعقاد بافت‌ها قابل استفاده است. به غیر از انتهای دو سر پنست، بقیه نواحی از مواد عایق پوشیده شده است كه هنگام تماس با بافت، به غیر از نوك پنست، در نـواحـی دیـگـر انـعقاد رخ نمی دهد و همچنین، باعث سوزش دست جراح هنگامی كه خروجی دو قطبی فعال می‌شود، نخواهد شد. در انتهای پنست (محل اتصال با كابل) رابط خروجی دو قطبی قرار دارد. نحوه ضد عفونی و استریل كردن كـابـل و پـنـست دو قطبی، مشابه قلم تك قطبی اســت و تــا دمــای 134 درجــه ســانـتـیـگـراد قـابـل اسـتــریـلـیــزه كــردن هـستنـد. بـرای تمیـز كـردن و ضـدعـفـونی كردن و نگهداری پنست دو قطبی نكاتی كه در تمیز كردن الكترودهای تك قطبی ذكـر شـد باید رعایت شود خصوصا برای تمیز كردن نوك پنست از اشیای سخت و زبری كه باعث از بین رفتن پوشش عایقی پنست می‌شود اصلا استفاده نشود. از اعمال فشار زیاد به پنست یا باز كردن دو شاخه پنست از یكدیگر اجتناب كنید زیرا باعث خرابی پوشش‌های عایق روی پنست می‌شود.

پیزوسرجری
ایــن دسـتـگــاه پــدیـده ای مـنـحـصـر بـه فـرد در تجهیـزات پـزشكـی به شمار می‌رود كه قابلیت اســتــفــــاده در كــــارهــــای جــــراحــــی، ایـمـپـلـنـــت، اندودنتیك، نوروسرجری و پارودونتولوژی را دارد. توانایی برش انتخابی در این دستگاه امكان آسیب به بافت نرم مجاور استخوان را به حداقل می‌رساند. تنظیم قدرت پمپ با صفحه كلید قابل انجـام است و تماس تصادفی با بافت نرم فورا باعث برش نمی شود. از آنجایی كه نیروی مورد نیـاز تـوسـط اپـراتور برای این دستگاه بسیار كم اســت كنتـرل جـراحـی بـرای جـراح بـه حـداكثـر می‌رسد و به دلیل عملكرد چكشی سرقلم ها، بـرش بـه صـورت تـمـیـز انـجـام مـی‌گـیـرد. ذرات مـحـلــول فـیــزیـولـوژی دمـای بـرش را كـاهـش و وضوح ناحیه جراحی را افزایش می‌دهد. علاوه بر آن امكان استریل كردن قسمت‌های مختلف دستگاه به دفعات وجود دارد.

ایمنی در اتاق عمل برق و اصول ایمنی آن
بـه طـور كـلـی خطرات برق در اتاق عمل از عوامل زیر تشكیل شده است:
از مشخصات فنی تجهیزات پزشكی برقی در محل كار یا در اثر استفاده روی بیمار
نگهداری تسهیلات و تجهیزات برقی اتاق عمل
(از مـصــرف تـجـهـیــزات پــزشـكــی بـرقـی و آموزش مصرف كننده
ایمنی برقی برای بیمار و كاركنان در اتاق عمل به عوامل زیر بستگی دارد :
مـطـــابـقـــت تـجـهـیـــزات پـــزشـكــی بــرقــی و تاسیسات برقی با استانداردهای جاری
آموزش مصرف كنندگان در مورد كار و مصرف این تجهیزات بر روی بیمار
پــیــگــیــــری فـنـــی و نـگـهـــداری مـجـمـــوعــه تجهیزات و تاسیسات اتاق عمل

گازهای طبی

اتاق عمل

غلظت‌های كم گازهای  بیهوشی خارج شده از مـاشـیـن بـیهوشی و سیستم‌های تنفسی برای سلامتی كارمندان اتاق عمل مضر است. آخرین دسـتـورالـعمل اداره ایمنی و بهداشت حرفه ای مبنی و محدودیت برای تماس طولانی مدت با مـقـادیـر كـم گـازهـای بـیـهـوشـی (اكـسـیـد نیترو و هوشبری‌های هالوژن دار ) حاكی از این است كه نشت گاز اكسید نیترو 25 واحد در میلیون (ppm) و گاز تبخیری 2 واحد در میلیون ppm بالاترین حد قابل قبول است.برای كنترل نشت این گازها رعایت موارد زیر ضروری است:

كنترل دوره ای تجهیزات بیهوشی
تخلیه گازهای اضافی خروجی از ماشین بیهوشی به خارج از اتاق عمل
توجه به تكنیك بیهوشی
تهویه كافی اتاق عمل

عفونت در اتاق عمل
عفونتی در طول بستری بیمار در بیمارستان ایجاد می‌شود عفونت بیمارستانی نامیده می‌شود كه ممكن است پس از انجام عمل جراحی در محل برش جراحی ایجاد شود. ایجاد عفونت بعد از انجام جراحی و رعایت نكردن اصول استریل ممكن است منجر به مرگ بیماران شود. بنابراین به منظور پیشگیری از عفونت و عوارض باید اقدامات لازم جهت ایجاد و حفظ یك محیط انجام شود.

نكات و اصول ایمنی
شستن دست‌ها قبل از ورود به اتاق عمل و بعد از تماس هر بیمار
پوشاندن هر بریدگی یا خراش پوستی با پوشش مناسب جهت جلوگیری از انتشار میكروارگانیسم‌ها
پوشیدن دستكش هنگام دست زدن به خون، ترشحات خون یا نمونه‌های بافتی.

سیستم تهویه اتاق عمل
سیستم تهویه اتاق عمل به منظور كاهش میكروارگانیسم‌های  موجود در هوا، هوای كثیف و آلوده اتاق عمل را به بیرون هدایت كرده و هوای تازه و تمیز را جایگزین آن می‌كند.  به این منظور از فیلترهای تصفیه هوا استفاده می‌شود كه میزان ذرات معلق در هوا را كه ابعادی بزرگتر از mm5  از زیر 1 تا 5 عدد در هر فوت مكعب كاهش می‌دهد. این سیستم‌ها قادرند تا 99%  ذرات معلق در هوا را كه غالباً همراه با باكتری‌ها و ویروس‌ها هستند تصفیه كنند.

تخت اتاق عمل یا تخت جراحی
تخت اتاق عمل به دو نوع مكانیكی و الكتریكی تقسیم می‌شود:
در تخت مكانیكی، ساز و كار كنترل تخت، مكانیكی است و به وسیله اهرم‌های دستی امكان تنظیم وضعیت بیمار فراهم می‌شود.

در نوع الكتریكی الكتروموتورها وظیفه تنظیم تخت را به عهده دارند. تعدادی از آن‌ها به وسیله ریموت كنترل امكان تغییر وضعیت بیمار را می‌دهند.

ویژگی‌های تخت اتاق عمل
در پهلوی تخت شیارهایی قرار دارند كه مـی‌توان اتصالات مربوطه از جمله جادستی و جاپایی را به آنجا متصل كرد.
پـهـنـای تـخـت‌هـای عـمل زیاد نیست و به اندازه پهنای یك انسان است.
تـخت‌های عمل جراحی طوری طراحی شده اند كه رادیواپتیك بوده و در طول عمل جراحی می‌توان از بیمار عكسبرداری كرد.
قسمت تنه تخت‌های عمل محكم ترین قسمت آن‌ها است و قسمت‌های سنگین بدن بیمار از جمله قفسه سینه، شكم و لگن بر روی آن قرار می‌گیرد.

وضعیت‌های استاندارد جراحی
ترندلنبرگ (سر به طرف پایین)
‌وضعیت ترندلنبرگ نوعی وضعیت خوابیده به پشت است كه قسمت فوقانی تنه به سمت پایین و پاها به سمت بالا قرار می‌گیرند.
‌از ایــن وضـعـیـت بـرای دیـدن قسمـت‌هـای مختلـف لگـن در جـراحـی‌هـای بـاز یـا لاپراسكوپیك استفاده می‌شود و باعث بهبود گردش جریان خون در قشر مغز می‌شود.
سر خوردن بیمار خطر بالقوه ای در این وضعیت محسوب می‌شود. در صورت نیاز می‌توان از محافظ شانه استفاده كرد تا از سر خوردن بیمار به سمت سر تخت جلوگیری كرد.

ویژگی‌های تشك تخت جراحی
-‌با دوام
-‌اشتعال ناپذیر
-‌مقاوم در برابر رشد میكروارگانیسم ها، قارچ‌ها و باكتری ها
-‌دارای قابلیت پرتودهی با اشعه X
-‌مقاوم در برابر وسایل گرم و سرد كننده
-‌پوشیده شده با روكش غیر آلرژیك
-‌آنتی استاتیك
-‌راحت
-فشار وارده به بیمار را كاهش دهد.

ویژگی‌های روكش تخت جراحی
-از جنس محكمی ساخته شوند.
-انعطاف پذیر باشند.
-به راحتی شستشو شوند.
-در مقابل محلول‌های شوینده مختلف مقاوم باشند.
-در برابر گرما مقاوم باشند.
-ایجاد اصطكاك نكنند.
-ضد آب باشند تا از نفوذ محلول های مختلف به داخل تشك جلوگیری كنند.

طبقه بندی وسایل جراحی وسایل بریدن و جداكردن
چاقوهای جراحی از تیغه‌ها با اشكال و زوایای متفاوت جهت انجام جراحی‌های مـخـتـلـف تـشـكـیـل شده است كه این تیغه‌ها بر روی دسته‌های مخصوص خود سوار می‌شوند.

ابزارهای برش استخوان و برداشتن توده ها
بـسـیـاری از ایـن وسـایـل داری تـیغه‌های مناسب جهت بریدن استخوان و غضروف هستند. این ابزارها شامل: قلم، تیغه برش استخوان، مته و سوهان‌های درشت و ریز است.

رتراكتورها
در هنگام جراحی بافت‌های نرم، ماهیچه‌ها و دیگر قسمت‌های بدن باید به یك طرف كشیـده شـونـد تـا مـوضـع جـراحی به طور كامل نمـایـان شـود. ایـن كـار توسط رتراكتورها انجام می‌شود و شامل:
راتــراكـتــور دستـی، رتـراكتـور انعطـاف پـذیـر، هوك  و  رتراكتور خودكار است.

وسایل معاینه
جـراحـان مـی‌تـوانـنـد بـا اسـتفاده از یك سری وسایل، قسمت‌های مختلف بدن بیمار از جمله حفره‌های بدن و اعضای توخالی را مورد معاینه قـرار دهـنـد.هـمـچـنـیـن بـا اسـتـفاده از این وسایل می‌توانند بسیاری از جراحی‌های مهم را انجام دهند. این وسایل عبارتند از:
‌اسـپـوكـلوم: تیغه‌های متحرك اسپوكلوم در مواقع لزوم باز شده و می‌توانند مسیرهایی مثل واژن و ركتوم را باز نگه دارند. همچنین بعضی از اسـپـوكـلـوم‌هـا مـی‌تـوانند حفره هایی مثل حفره بینی را باز نگه دارند.

وسایل اندازه گیری
از خط كش ها، مقیاس‌های عمقی و وسایل انـــدازه گــیـــری بـــالــیــنـــی جــهـــت انـــدازه گــیــری قسمت‌های مختلف بدن بیمار استفاده می‌شود. بـعـضـی از ایـن وسـایـل بـرای تـعیین اندازه دقیق قـسمت‌های مختلف بدن جهت انجام پیوند و انتخاب پروتزهای مختلف از جمله پروتزهای مفصل به كار می‌روند.